Κυριακή 12 Οκτωβρίου 2014

Δημοτικοί και κοινωνικοί λαχανόκηποι στην Ελλάδα

Μία νέα τάση για τα ελληνικά δεδομένα έρχεται για να μείνει. Η πρωτοβουλία ξεκίνησε στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ονομάζεται δημοτικοί ή κοινωνικοί λαχανόκηποι.
Σε μια εποχή που ο καθένας από μας αναζητεί διεξόδους τόσο σε οικονομικό, όσο σε κοινωνικό επίπεδο, οι κοινωνικοί λαχανόκηποι μπορεί να είναι μια καλή ευκαιρία για δημιουργία, επαφή με τη μητέρα γη καθώς και ενίσχυση στα οικονομικά βάρη του νοικοκυριού, αλλά και για αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο.

Τι είναι όμως οι αστικοί και κοινωνικοί λαχανόκηποι;

Δημοτικοί ή αστικοί λαχανόκηποι είναι μικρά τεμάχια γης μέσα ή γύρω από τις πόλεις, παραχωρημένα εκ μέρους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, έναντι συμβολικού ή όχι ενοικίου στους κατοίκους της περιοχής, για να καλλιεργήσουν τα δικά τους λαχανικά και φρούτα.

Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι μπορεί επίσης να είναι παραχωρημένες εκτάσεις είτε από δήμους είτε από ιδιώτες σε διάφορους κοινωνικούς φορείς οι οποίοι σε συνεργασία με εργαζόμενους σε κοινωφελείς σκοπούς και εθελοντές τις καλλιεργούν με σκοπό τη διάθεση των προϊόντων σε οργανώσεις ή συλλόγους με φιλανθρωπικό έργο (κοινωνικά παντοπωλεία, συσσίτια) ή ιδιώτες που έχουν πραγματική ανάγκη.



Δημοτικός Λαχανόκηπος

Ιστορία
Μπορεί στη χώρα μας οι αστικοί λαχανόκηποι να είναι μία καινούργια συνήθεια, όμως υπάρχουν εδώ και 150 χρόνια τουλάχιστον για την Τοπική Αυτοδιοίκηση στην Ευρώπη και στην Αμερική (όπως, για παράδειγμα, το Βανκούβερ στον Καναδά, η Νέα Ορλεάνη και το Ντιτρόιτ στις ΗΠΑ, το Ροσάριο στην Αργεντινή, το Φράιμπουργκ και το Βερολίνο στη Γερμανία, το Παρίσι στη Γαλλία κ.λπ.). 

Οι κατανεμημένες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης (allotments) θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι οι πρόδρομοι του κινήματος της αστικής γεωργίας. Πρωτοεμφανίστηκαν τον 18ο αιώνα στη Βρετανία, με σκοπό τη λύση των προβλημάτων που προκαλούσε η φτώχεια.

Έναν αιώνα αργότερα, απάντηση στο ίδιο πρόβλημα έρχονται να δώσουν οι «κήποι των φτωχών» στη Γερμανία. Η αστική γεωργία εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη με τη Βιομηχανική Επανάσταση.

 

Λειτουργία

Όσον αφορά τους δημοτικούς ή αστικούς λαχανόκηπους η παραχώρηση των εκτάσεων γίνεται από τους Δήμους σε μεμονωμένους δημότες, με σκοπό την καλλιέργειά τους με εποχικά κηπευτικά ή αρωματικά φυτά για δική τους χρήση.

 Η επιλογή των δικαιούχων συνήθως γίνεται με κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια, δηλαδή προηγούνται οι άνεργοι, οι πολύτεκνοι και πολίτες με χαμηλά ή μηδαμινά εισοδήματα. Οι καλλιεργητές λαμβάνουν τακτικά οδηγίες και συμβουλές από τους γεωπόνους των δήμων.

Οι κοινωνικοί λαχανόκηποι μπορεί να παραχωρηθούν εκτός από τους φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και από ιδιώτες που έχουν ακαλλιέργητες εκτάσεις συνήθως εντελώς δωρεάν. Υπεύθυνοι για την καλλιέργεια είναι ως επί το πλείστον εργαζόμενοι σε προγράμματα κοινωφελούς εργασίας αλλά και εθελοντές. 

Τα παραγόμενα προϊόντα, στην πλειοψηφία τους, διατίθενται δωρεάν σε οικονομικά και κοινωνικά αδύναμες ομάδες ανθρώπων, όπως για παράδειγμα σε γηροκομεία, ορφανοτροφεία και άπορους.

Απαραίτητη προϋπόθεση και στις δύο περιπτώσεις είναι η καλλιέργεια των λαχανικών σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες της βιολογικής γεωργίας.

Οφέλη - Πλεονεκτήματα

Τα θετικά του κοινοτικού κήπου σύμφωνα με την Αμερικανική Ένωση Κοινοτικής Κηπευτικής είναι τα εξής:

Βελτιώνει την ποιότητα ζωής των κατοίκων που βρίσκονται στον κήπο.

Αποτελεί καταλύτη για κοινοτική ανάπτυξη και ανάπτυξη των γειτονιών.

Ενθαρρύνει την κοινωνική αλληλεγγύη.

Ενθαρρύνει την αυτονομία.

Ομορφαίνει τις γειτονιές.

Παράγει θρεπτικό φαγητό.

Μειώνει τον οικογενειακό προϋπολογισμό για το φαγητό.

Δημιουργεί ευκαιρίες για αναψυχή, άσκηση, θεραπεία και εκπαίδευση.

Μειώνει την εγκληματικότητα.

Διατηρεί πράσινους χώρους.

Δημιουργεί ευκαιρίες εισοδήματος και οικονομικής ανάπτυξης.

Μειώνει τη ζέστη της πόλης από τους δρόμους και τα γκαράζ.

Παρέχει ευκαιρίες για διασυνδέσεις διαφόρων γενεών και πολιτισμών.


Επιπρόσθετα:

Προάγει τις αρχές της βιολογικής γεωργίας και ενισχύει τη γνώση γύρω από τα οφέλη της στο σύγχρονο άνθρωπο.

Παρεμβαίνουμε θετικά στο μικροκλίμα της περιοχής.

Προσφέρει κοινωνικό έργο διασφαλίζοντας την επιβίωση σε ένα σημαντικό αριθμό πολιτών που είναι άνεργοι ή συνταξιούχοι ή κοινωνικά αποκλεισμένοι.

Διαδραματίζει παιδαγωγικό ρόλο γύρω από την καλλιέργεια διαφόρων κηπευτικών και φέρνει σε επαφή με τη φύση τα παιδιά των πόλεων.

Τι πρέπει να προσέξουμε στους αστικούς λαχανόκηπους;

Κάτι που πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνουν υπόψη τους οι τοπικοί φορείς είναι η σοβαρή πιθανότητα επιβάρυνσης του εδάφους με βαρέα μέταλλα, τα οποία μπορούν να μεταφερθούν στα προϊόντα και εν συνεχεία στον ανθρώπινο οργανισμό.

Για το λόγο αυτό όταν οι λαχανόκηποι πρόκειται να δημιουργηθούν εντός του αστικού ιστού θα πρέπει προηγουμένως να γνωρίζουμε την προηγούμενη χρήση του αγροκτήματος και αν αυτό δεν είναι δυνατό θα πρέπει οπωσδήποτε να λαμβάνεται δείγμα εδάφους και, στη συνέχεια, να γίνονται οι απαραίτητες αναλύσεις έτσι ώστε να διαπιστωθεί αν η συγκέντρωση των βαρέων μετάλλων είναι εντός των επιτρεπτών ορίων.

Εάν υπάρχει οποιαδήποτε ένδειξη για προηγούμενη ρύπανση του εδάφους, προτείνεται η δημιουργία µιας υπερυψωµένης βάσης µε ανθεκτική επένδυση και στη συνέχεια το γέµισµά της µε καθαρό χώµα για την καλλιέργεια των λαχανικών.

Εάν η τοποθεσία του λαχανόκηπου βρίσκεται κοντά σε δρόµους υψηλής κυκλοφορίας, προτείνεται η δημιουργία φυσικών «αναχωμάτων» μέσω φυτεύσεων που θα απορροφούν τη σκόνη και τους ρύπους πριν φτάσουν στον λαχανόκηπο.

 Κι αυτό γιατί από την έρευνα των Γερμανών επιστημόνων διαπιστώθηκε ότι σε λαχανόκηπους οι οποίοι ήταν κοντά σε περιοχές με μεγάλη κίνηση, αλλά υπήρχαν «εμπόδια», όπως πυκνή βλάστηση ή ακόμα και κτήρια, μεταξύ του δρόμου και του κήπου, τα επίπεδα καδμίου, χρωμίου, μολύβδου και ψευδαργύρου στα λαχανικά ήταν αισθητά μειωμένα (Πηγή: http://www.solon.org.gr).

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι πριν την εγκατάσταση κάποιου λαχανόκηπου θα πρέπει αρχικά να ληφθεί η υπόψη η γονιμότητα του εδάφους καθώς και τα ποιοτικά και χημικά χαρακτηριστικά του εδάφους, να οριστούν οι καταλληλότερες καλλιέργειες με βάση τον τύπο του εδάφους και του κλίματος της περιοχής και, στη συνέχεια, να γίνονται προσπάθειες βελτίωσης των καλλιεργήσιμων εδαφών με την προσθήκη βιολογικών λιπασμάτων.

Έτσι λοιπόν καταλαβαίνουμε ότι για τη δημιουργία κάποιου δημοτικού ή κοινωνικού λαχανόκηπου είναι απαραίτητο να γίνεται η κατάλληλη προετοιμασία και να λαμβάνουμε πάντα τις συμβουλές των ειδικών επιστημόνων γεωπόνων προκειμένου να επιτυγχάνονται οι κατάλληλες καλλιέργειες, ικανοποιητικές αποδόσεις αλλά προπαντός ασφαλή προϊόντα για την υγεία των καταναλωτών.

Επιτυχή παραδείγματα

Η χώρα μας έχει να περηφανεύεται το τελευταίο διάστημα σπουδαίες πρωτοβουλίες σχετικά με τη δημιουργία αστικών λαχανόκηπων. Λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί ο λαχανόκηπος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ο οποίος δημιουργήθηκε προς όφελος απλών πολιτών της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης. 

Όπως πολύ χαρακτηριστικά μας ενημέρωσαν οι αρμόδιοι του Α.Π.Θ. η ανταπόκριση του κόσμου στο κάλεσμα για αιτήσεις συμμετοχής ήταν πέρα από κάθε προσδοκία, αποτυπώνοντας τόσο την επιθυμία των πολιτών της Θεσσαλονίκης να παράγουν τα δικά τους βιολογικά αγνά προϊόντα, όσο δυστυχώς και των οικονομικών δυσκολιών που αντιμετωπίζουν πολλές οικογένειες σήμερα.

Οι 4.768 αιτήσεις που δέχθηκαν στις 18 ημέρες της περιόδου υποβολής τους τα δείχνει όλα!!! Έπειτα από δημόσια κλήρωση, προέκυψαν οι 400 τυχεροί δημότες στους οποίους παραχωρήθηκε συνολική έκταση 40 στρεμμάτων, δηλαδή 100 τ.μ. στον κάθε έναν από αυτούς.


Οι καλλιεργητές προμηθεύτηκαν δωρεάν σπόρους και λίγα σκευάσματα από εταιρείες ως χορηγία, κάποια σπορόφυτα διατέθηκαν σε χαμηλές τιμές από το βιολογικό αγρόκτημα του πανεπιστημίου, ενώ άλλα υλικά και σκευάσματα που χρειάστηκαν οι καλλιεργητές συγκεντρώθηκαν και με τον τρόπο αυτό πέτυχαν καλύτερες τιμές.

Από την πρώτη στιγμή υπήρχε διαρκής παρουσία φοιτητών και γεωπόνων οι οποίοι υποστήριζαν αλλά και ήλεγχαν τους καλλιεργητές σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων της βιολογικής γεωργίας. Αξίζει να τονιστεί ότι βάση κανονισμού ο τελικός προορισμός των προϊόντων ήταν αποκλειστικά το οικογενειακό τραπέζι και απαγορεύτηκε η πώλησή τους.

Ο Δημοτικός Λαχανόκηπος της Λάρισας είναι ίσως το «υπόδειγμα» του εγχειρήματος από τους ελληνικούς δήμους, και δεν είναι τυχαίο το ότι πολλές αντιπροσωπείες τον επισκέπτονται προκειμένου να συμβουλευθούν τους αρμοδίους και να πάρουν τεχνογνωσία.

Έχει έκταση 22 στρεμμάτων, με αρχικό στόχο να παρέχει τη δυνατότητα σε ανέργους να καλλιεργήσουν μονοετείς βιολογικές καλλιέργειες, προκειμένου να εξασφαλίσουν προϊόντα για προσωπική και οικογενειακή χρήση. 

Στη δημοτική αυτή έκταση, διαμορφώθηκαν συνολικά 277 μικρά αγροτεμάχια, από τα οποία τα πρώτα 156 διατέθηκαν σε ανέργους. Στη συνέχεια, άλλα 60 δόθηκαν σε συνταξιούχους, ορισμένα άλλα σε ΚΑΠΗ και κάποια στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας για πειραματικούς σκοπούς και σε σχολεία. 

Η παραχώρηση εκ μέρους του δήμου έγινε εντελώς δωρεάν και οι απασχολούμενοι υπέγραψαν μία διετή σύμβαση με την αρμόδια Αρχή, με απαραίτητη προϋπόθεση οι καλλιέργειες να είναι βιολογικές και μονοετείς. Όλοι όσοι καλλιεργούν είναι υποχρεωμένοι να διαθέτουν το 10% της παραγωγής για το Κοινωνικό Παντοπωλείο.

Παρόμοιες δράσεις οργανώθηκαν ή οργανώνονται σε πολλούς Δήμους της χώρας, με πιο γνωστούς τους λαχανόκηπους του Δήμου Αμαρουσίου, Γλυφάδας, Πάτρας, Τρίπολης, Καλαμάτας, Τρικάλων, Βέροιας, Κομοτηνής, Δράμας, Αλεξανδρούπολης, Έδεσσας, Σερρών, Λέσβου κ.α.

Αναφορικά με τους κοινωνικούς λαχανόκηπους πρέπει να παραδεχθούμε ότι ακόμη βρίσκονται σε εμβρυικό στάδιο όμως αποτελεί ένα μεγαλεπήβολο σχέδιο στο οποίο απαιτείται η σύμπραξη πολλών οργανώσεων, φορέων, συλλόγων και εθελοντών έτσι ώστε να μπορέσουν να έχουν την αποδοχή και την υποστήριξη της κοινωνίας. 

Ήδη οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) «Δίκτυο Ερύμανθος» και «ΔΗΩ- Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων», οι Δήμοι Καλαβρύτων και Αιγιαλείας, η Παγκαλαβρυτινή Ένωση και ο Δήμος Ολυμπίας συμπράττουν συνάπτοντας μνημόνιο συνεργασίας, με σκοπό τη πιλοτική προτυποποίηση βιολογικών καλλιεργειών σε σχολικούς κήπους και άλλες διαθέσιμες εκτάσεις στο Νομό Αχαΐας.

Τα προϊόντα που θα παραχθούν θα διατεθούν δωρεάν σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, συλλόγους, κοινωνικά παντοπωλεία, συσσίτια, κ.λπ.

Ευχή όλων είναι η προσπάθεια αυτή να έχει και άλλους μιμητές έτσι ώστε να μπορέσει να παραχθεί κοινωνικό έργο. Η σύμπραξη σε καλές πρακτικές, όπως αυτή, μπορεί να ανακουφίσει και ταυτόχρονα να «ξυπνήσει» αξίες, αρχές και ευαισθησίες που όλοι λίγο ή πολύ κρύβουμε μέσα μας."